Diagnose

Hoe wordt TB vastgesteld?

In dit deel bespreken we hoe tuberculose wordt vastgesteld (diagnose). We overlopen de symptomen waarop men moet letten, de testen die gebruikt worden om een tuberculose-infectie of -ziekte aan te tonen (bv. tuberculinehuidtest, IGRA-bloedtest, radiografie, bacteriologisch onderzoek) en de stappen die artsen nemen om de diagnose te bevestigen.

Lees meer

Symptomen

Het opsporen van tuberculose begint vaak met het herkennen van de symptomen. De meest voorkomende klachten bij longtuberculose zijn:

Hardnekkige hoest, langer dan 3 à 4 weken (soms met fluimen waarin bloed aanwezig is).
Koorts (vaak langdurig licht verhoogde temperatuur) en nachtelijk zweten.
Vermoeidheid en een algemeen gevoel van zwakte.
Gewichtsverlies en verlies van eetlust.

Niet iedereen met tuberculose heeft al deze klachten, en bij tuberculose buiten de longen kunnen de symptomen anders zijn (afhankelijk van het aangetaste orgaan). Vermoedt een arts tuberculose, dan zal hij of zij enkele onderzoeken opstarten om de diagnose te bevestigen of uit te sluiten. Belangrijk: omdat tuberculose zeldzaam is en symptomen als hoest of vermoeidheid ook bij andere ziekten voorkomen, wordt de diagnose soms laat gesteld. Het is dus heel belangrijk om tijdig medische hulp te zoeken bij langdurige onverklaarde klachten. Vertel het uw arts als u risicofactoren heeft voor TB of contact had met een TB-patiënt – zo zal tuberculose sneller overwogen worden.

Onderzoeken bij verdenking TB

De eerste stap is meestal een longfoto (radiografie van de thorax). Op de radiografie kan men eventuele afwijkingen aan de longen of klieren zien die op tuberculose kunnen wijzen (zoals vlekken, infiltraten of holtes). Als de radiografie verdacht is (of als de symptomen sterk op TB wijzen), volgt bacteriologisch onderzoek. De arts zal vragen om sputum (fluim) op te hoesten. Dit staal wordt naar een gespecialiseerd labo gestuurd, waar men zoekt naar de aanwezigheid van Mycobacterium tuberculosis. Er zijn verschillende testen: een microscopisch onderzoek van gekleurd sputum kan snel aangeven of er mycobacteriën aanwezig zijn (zelfde dag resultaat). Daarnaast wordt vrijwel altijd een kweek opgestart: het sputum wordt op een voedingsbodem of in een machine geplaatst om te zien of de tuberculosebacterie erin groeit. Een kweek kan 2 tot 8 weken duren, maar het is erg belangrijk – het bevestigt de diagnose én laat toe te testen voor welke antibiotica de bacterie gevoelig is. Tegenwoordig wordt ook vaak een PCR-test (nucleïnezuuramplificatie) uitgevoerd op het staal. Dit is een snelle DNA-test die binnen een dag of twee kan aantonen of de TB-bacterie in het sputum zit en of er genetische weerstand is tegen bepaalde medicijnen. In België zijn tests zoals GeneXpert® beschikbaar die gelijktijdig M. tuberculosis én resistentie tegen rifampicine opsporen.

Wat bij extra-pulmonale TB?

Niet alle TB-patiënten hoesten sputum op. Als de tuberculose zich buiten de longen bevindt (bijv. in een klier of bot), zal de arts proberen een staal te bekomen van het aangetaste weefsel. Dit kan met een punctie of biopsie. Het verkregen materiaal gaat dan naar het labo voor microscopie, PCR en kweek zoals hierboven. Soms is beeldvorming zoals CT-scan of MRI nodig om de lokalisatie in beeld te brengen. Ook een Mantoux tuberculinehuidtest of IGRA-bloedtest kan de arts inzetten – deze tests tonen aan of uw immuunsysteem al eerder in contact kwam met de tuberculosebacterie (zie verder). Ze ondersteunen de diagnose, maar kunnen actieve tuberculose niet bewijzen en ook niet onderscheiden van een oude infectie. Een positieve test wijst enkel op besmetting; de interpretatie gebeurt altijd in combinatie met uw verhaal, symptomen en beeldvorming. Ten slotte zal bij vermoeden van TB standaard ook een HIV-test aangeboden worden, aangezien HIV de aanpak beïnvloedt en vaak uitgesloten moet worden.

Opsporen van infectie (TBI)

Naast het opsporen van zieke patiënten, wordt tuberculose-infectie opgespoord bij mensen die mogelijk besmet raakten maar (nog) niet ziek zijn. Hiervoor bestaan twee soorten tests: de tuberculinehuidtest (THT) en de IGRA-bloedtest. De tuberculinehuidtest – ook bekend als de Mantoux-test – houdt in dat er een beetje testvloeistof (tuberculine) in de huid van de onderarm wordt gespoten. Na 2 à 3 dagen meet men de ontstekingsreactie op de plaats van injectie. Als er een harde verdikking ontstaat van een bepaalde grootte, is de test positief. Dit betekent dat uw lichaam de bacterie herkent: u heeft een TB-infectie (of ooit gehad). Een bloedtest (IGRA) doet iets gelijkaardigs in het labo: er wordt een buisje bloed afgenomen en gekeken of de witte bloedcellen daarin reageren op tuberculose-antigenen. Beide testen hebben hun voor- en nadelen. De huidtest is goedkoper maar kan vals-positief zijn bij mensen die ooit BCG-vaccin kregen; de IGRA is specifieker en maar één consult is nodig (bloedafname), toch is deze wat duurder en vereist gespecialiseerde apparatuur. In veel gevallen zal de arts een IGRA adviseren, zeker bij mensen met BCG-vaccinatie in het verleden. Bij kinderen <5 jaar of andere situaties met hoge gevoeligheidsnood wordt soms beide tests afgenomen om niets te missen.

Een positieve THT of IGRA op zich betekent niet dat u tuberculoseziekte heeft, enkel dat u besmet bent. De arts zal daarom na een positieve test altijd verder onderzoek doen (longradiografie, vragenlijst) om actieve ziekte uit te sluiten. Blijkt alles normaal, dan heeft u tuberculose-infectie. U bent dan niet ziek en niet besmettelijk, maar u komt mogelijk wel in aanmerking voor een preventieve behandeling. Bij jonge kinderen <5 jaar met een risicocontact start men meestal al preventief met medicatie in afwachting van de tweede test 8 weken later, om geen tijd te verliezen.